Επειδή διαβάζω και ακούω πολλά τελευταία για την διατροφή γενικότερα αλλά και τον τρόπο που τρεφόμαστε οι Έλληνες και δη οι Κρητικοί ειδικότερα, ξεφύλισσα ένα βιβλίο που διάβασα πριν απο μερικά χρόνια και αναφερόταν στα ευεργετικά αποτελέσματα της Κρητικής διατροφής συγκριτικά με τις διατροφικές συνήθειες ανθρώπων από όλο τον κόσμο τα τελευταία 70 χρόνια.
Το βιβλίο εκδόθηκε το 2001 και τα αποτελέσματα καθώς και ο σχολιασμός τους ανήκει στον ιατρό, ειδικό καρδιολόγο κ. Μανώλη Αλιφιεράκη που την περίοδο εκείνη τουλάχιστον εργαζόταν στα Χανιά.
"Η μελέτη των επτά χωρών"
Η πρώτη μελέτη που αναφέρει το βιβλίο, ανήκει στον καθηγητή Ansel Keys (
https://en.wikipedia.org/wiki/Ancel_Keys) και ονομάστηκε ¨Μελέτη των επτά χωρών" (
https://en.wikipedia.org/wiki/Seven_Countries_Study) καθώς ήταν η πρώτη του είδους της που χρησιμοποίησε δείγματα πληθυσμού από παραπάνω από μία χώρες. Ξεκίνησε το 1958 και σ΄αυτήν συμπεριλήφθηκαν άνδρες ηλικίας 40-59 ετών χωρισμένοι σε 16 υποομάδες: 2 από την Ελλάδα, 3 από την Ιταλία, 5 από την (πρώην) Γιουκοσλαβία, 2 από την Ιαπωνία, 2 από την Φινλανδία, 1 από την Ολλανδία και 1 από τις Η.Π.Α. Η μελέτη αυτή διήρκεσε για περίπου 50 χρόνια.
Η μία υποομάδα μελέτης της Ελλάδας ήταν από την Κρήτη και η άλλη από την Κέρκυρα. Αξίζει να σημειωθεί πως την εποχή που ξεκίνησε η έρευνα, οι κρητικοί διατηρούσαν παραδοσιακές ελληνικές διατροφικές συνήθειες, ανεπηρέαστοι από τον δυτικό τρόπο ζωής.
Όταν μιλάμε για Κρητική διατροφή της εποχής, αναφερόμαστε σε μια δίαιτα 1900-2300 θερμίδων την ημέρα στην οποία υπερείχαν τα προϊόντα φυτικής προέλευσης και περιελάμβανε:
1. Πολλά λαχανικά
2. Πολλά φρούτα, καμία ημέρα χωρίς φρούτο.
3. Πολλά όσπρια, χορταρικά, δημητριακά, πολύ ψωμί.
4. Υψηλή κατανάλωση μονοακόρεστων λιπαρών οξέων τα οποία περιέχονται κυρίως στο ελαιόλαδο.
5. Μέτρια κατανάλωση κρασιού στα γεύματα.
6. Μέτρια κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων.
7. Μικρή κατανάλωση κρέατος, μία φορά την εβδομάδα. Η κατανάλωση σε ψάρι είναι μεγαλύτερη σε παραθαλάσσιες περιοχές.
Τα αποτελέσματα της έρευνας που δημοσιεύτηκαν στα 15 χρόνια από την έναρξή της, ήταν εντυπωσιακά καθώς οι Κρήτες είχαν συντριπτικά μικρότερη θνησιμότητα από τους άλλους πληθυσμούς, τόσο όσο αφορά τα καρδιοαγγιακά νοσήματα όσο και άλλες αιτίες όπως ο καρκίνος.
Ενδεικτικά αναφέρω πως η θνησιμότητα από καρδιαγγιακά νοσήματα ήταν 38 στην Κρήτη, 202 στην Κέρκυρα, 242 στην Γιουκοσλαβία, 464 στην Ιταλία και 773 στις Η.Π.Α.
Η συνολική θνησιμότητα βρέθηκε στα 855 άτομα στην Κρήτη, 1317 στην Κέρκυρα, 1874 στην Ιταλία και 1575 στις Η.Π.Α.
Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής ήταν που προκάλεσαν το ενδιαφέρον της παγκόσμιας ιατρικής κοινότητας για τον τρόπο διατροφής των Κρητικών και οδήγησε στο καθορισμό του τύπου της Κρητικής δίαιτας η οποία έγινε πρότυπο υγιεινής διατροφής.
Να σημειώσουμε εδώ πως ο όρος "Μεσογειακή διατροφή" δεν ανταποκρίνεται σ' αυτό το πρότυπο καθώςη διατροφή των διάφορων λαών της Μεσογείου διαφέρει σημαντικά και το γεγονός αυτό έχει επιπτώσεις στην υγεία όπως φάνησε στην μελέτη του καθηγητή A. Keys.
Η μελέτη "Renaud"
Οριστική απάντηση στις όποιες αμφιβολίες σχετικά με την αξία της Κρητικής διατροφής ήρθε να δώσει η έρευνα που ξεκίνησε στη Λυών της Γαλλίας ο καθηγητής Serge Renaud το 1988.
Στην έρευνα που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό The Lancet το 1995, συμμετείχαν 600 ασθενείς οι οποίοι είχαν περάσει προ 6 εβδομάδων το πρώτο τους έμφαγμα του μυοκαρδίου.
Στους 300 εκτός από την κοινή φαρμακευτική αγωγή δόθηκαν οδηγίες να τηρούν την κρητική δίαιτα.
Στους άλλους 300 με την ίδια κατάσταση υγείας δόθηκαν οι διαιτητικές οδηγίες της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας που συνιστούσε μεταξύ άλλων, τη χρήση σπορελαίων.
Η μελέτη είχε προγραμματιστεί να διαρκέσει 5 χρόνια, διεκόπη όμως 27 μήνες από την έναρξή της καθώς στη δεύτερη ομάδα υπήρχαν ήδη 16 θάνατοι από καρδιακά αίτια έναντι 3 της πρώτης ομάδας, μια διαφορά της τάξης του 77%!
Στην ίδια ομάδα τα μη θανατηφόρα εμφράγματα ήταν μειωμένα κατά 74%, τα καρδιοαγγιακά επεισόδια κατά 76% ενώ δεν υπήρξε κανένας αιφνίδιος θάνατος ένα 10 θανάτων στην πρώτη ομάδα!
Αξίζει να σημειωθεί πως οι τιμές της χοληστερίνης, των τριγλυκεριδίων και των λιποπρωτεϊνών ήταν οι ίδιες στις δύο ομάδες.
Ο τρόπος ζωής, το άγχος και η κληρονομικότητα ήταν λίγο πολύ οι ίδιοι και στις δύο ομάδες.
Συμπερασματικά, την καλύτερη υγεία των ασθενών, προσέφερε η διαφορά στην διατροφή τους!
Η σημερινή "παρεξήγηση"...
Εκεί που τελειώνουν οι παραπάνω επιστημονικές έρευνες, ξεκινάει η παρεξήγηση καθώς οι περισσότεροι θεωρούν πως η ευεργετική Κρητική διατροφή έχει σχέση με αυτό το χάλι που ζούμε σήμερα στα τραπέζια μας.
Η σημερινή διατροφή στα κρητικά νοικοκυριά, λυπάμαι που θα το πω, αλλά ελάχιστη έως καμία σχέση δεν έχει με την παραδοσιακή κρητική διατροφή.
Οι κάτοικοι του νησιού τότε:
-Κατανάλωναν χοιρινό κρέας μία φορά το χρόνο, μόνο τα Χριστούγεννα, ενώ τα προϊόντα (λουκάνικα, απάκι, σύγλινα) της σφαγής του χοίρου που εξέτρεφε το κάθε σπίτι για λογαριασμό του, καταναλώνονταν σε σύντομο χρονικό διάστημα καθώς υπήρχε αδυναμία διατήρησής τους. (απουσία συντηρητικών και ψυκτικών θαλάμων)
-Το μοσχαρίσιο κρέας στην Κρήτη ήταν ανύπαρκτο.
-Η κατανάλωση κρέατος μία φορά την εβδομάδα, αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά σε οικόσιτα αιγοπρόβατα
-Το τυρί και το γάλα ήταν προϊόν των ίδιων αυτών αιγοπροβάτων.
-Τις 6 από τις 7 μέρες της εβδομάδας στο τραπέζι καταναλώνονται όσπρια, λαχανικά και χόρτα εποχής που συλλέγονταν από τη φύση.
-Η σαλάτα συνόδευε κάθε γεύμα και ήταν πάντα με προϊόντα εποχής: άγρια χόρτα, ντομάτες και αγγούρια αλλά πάντα στην ώρα τους, υπαίθρια, τα περισσότερα από τον κήπο τους ή τον κήπο του γείτονα.
-Το αλεύρι προερχόταν από κρητικά δημητριακά.
-Το φρέσκο ψωμί που κατανάλωσαν ήταν ελάχιστο. Τα νοικοκυριά έκαναν το ψωμί παξιμάδι προκειμένου να διατηρείται περισσότερες μέρες.
-Λευκό αλεύρι δεν υπήρχε. Το σύνολο των άλευρων του νησιού προέρχονταν από καλλιέργεια κριθαριού
-Η ζάχαρη δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο των ανθρώπων. Αντίθετα το μέλι, θυμαρίσιο ή χαρουπόμελο, ήταν βασικά στοιχεία της ζαχαροπλαστικής.
Λυπάμαι πολύ αλλά η κατάσταση δεν μοιάζει ούτε στο ελάχιστο με τη διατροφή των ανθρώπων σήμερα στο νησί.
Νοιώθω πως η κρητικη διατροφή υπάρχει μόνο σε επίπεδο διαφήμισης και προβολής μιας κατάστασης που πλέον, έχει εκλείψει.
Τα τελευταία 20 χρόνια η διατροφή μας έχει ευτελιστεί. Πέρα από τον "δυτικό" λεγόμενο τρόπο διατροφής, πλέον υπάρχουν και βασικές έννοιες που έχουν παρεξηγηθεί.
Ειδικά στα χωριά που θα έπρεπε να είναι οι στυλοβάτες της παράδοσης, το "οφτό", το "αντικρυστό" και η κατανάλωση χοιρινού κρέατος έχουν αντικαταστήσει σχεδόν στο σύνολό τους την κατανάλωση οσπρίων και λαχανικών.
Γιατί, αλήθεια, σε ποιά ταβέρνα πήγατε σε κρητικό χωριό τα τελευταία χρόνια και να σερβίρουν κάποιο από τα συστατικά της πραγματικής Κρητικής διατροφής, πέρα ίσως από τον "ντάκο" που είναι πάντα της μόδας;
Της δίαιτας εκείνης που έκανε ονομαστό το νησί μας.
Δεν πάω πολύ μακριά, ακόμα και την δεκαετία του 1980, στο πατρικό μου σπίτι κυριαρχούσαν τα όσπρια και τα χόρτα. Κάθε Σάββατο απαραίτητα καταναλώναμε φρέσκο ψάρι, ενώ τις Κυριακές το ψητό είχε την τιμητική του.
Σήμερα το λεξιλόγιό μας έχει περιοριστεί στο "οφτό", το "αντικρυστό", το "πιλάφι", και τη "χωριάτικη σαλάτα", λες και η διατροφή μας στερείται κάθε άλλης λέξης.
Οι πόλεις και τα χωριά γέμισαν "σουβλατζίδικα" και "πιτσαρίες", οι καθημερινές υποχρεώσεις άδεισαν το τραπέζι μας από τα παραδοσιακά φαγητά και το γέμισαν με σουβλάκια, χαμπεργκερς, πίτσες και άλλα εισαγώμενα φαγητά αμφιβόλου ποιότητας και μηδενικής διατροφικής αξίας.
Λυπάμαι πολύ, βαρέθηκα να βλέπω εικόνες στο facebook που να μου θυμίζουν σε τί τόπο ζούμε, τί θησαυρό έχουμε στα χέρια μας και όχι μόνο δεν τον εκμεταλευόμαστε, αλλά κάνουμε ό,τι περνάει από το στομάχι μας προκειμένου ο πλούτος της διατροφής των προγόνων μας, να γίνει μια μακρινή ανάμνηση.
Και δυστυχώς, είμαστε ό,τι τρώμε τελικά.
Το φαγητό είναι το Α και το Ω της ποιότητας ζωής που χτίζουμε για τα παιδιά μας.
