Η μονή του Αγίου Αντωνίου στις Απεζανές

Η μονή του Αγίου Αντωνίου κυρίαρχησε από τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας κοντά στους Καλούς Λιμένες, την περιοχή που ελιμενίσθηκε γύρω στο 60 μ.Χ. το πλοίο που μετάφερε τον Απόστολο Παύλο στη Ρώμη. Η ακμή της μονής συνεχίστηκε και κατά στην διάρκεια της τουρκοκρατίας οπότε διατήρησε και αύξησε την ακίνητη περιουσία της.
Η μονή λειτουργούσε ήδη κατά τα μέσα του 16ου αιώνα. Η παράδοση αναφέρει πως ιδρύθηκε από μοναχούς της μονής του Αγίου Αντωνίου στο Αγιοφάραγγο όταν οι τελευταίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το μοναστήρι τους εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών.
Η πρώτη γνωστή χρονολογία για την μονή Απεζανών είναι εκείνη του 1549 που βρήκε στα κρατικά αρχεία της Βενετίας ο καθηγητής Θεοχάτης Δετοράκης. Ο καθηγητής βρήκε πλήθος εγγράφων που αναφέρονται στη διαχείριση της μεγάλης περιουσίας της μονής που ήταν διασκορπισμένη σ' όλο τον νομό Ηρακλείου και κυρίως στον Χάνδακα.
Η μονή του Αγίου Αντωνίου κατά την Ενετοκρατία ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα μοναστήρια της Κρήτης, γνωστό για την αίγλη του. Ήταν κέντρο παιδείας και γραμμάτων γι' αυτό και προσέλκυσε σπουδαίες εκκλησιατικές μορφές που υπηρέτησαν σε αυτή. Σήμερα είναι γνωστό ότι κατά τα τελευταία χρόνια της ενετοκρατίας στη μονή λειτούργησε σχολείο στο οποίο διδάσκονταν ακόμα και αρχαίοι έλληνες συγγραφείς.
Μία από τις επιφανέστερες μορφές που χρησιμοποίησαν τη μονή Απεζανών σαν ορμητήριο ήταν ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Πηγάς που γεννήθηκε στην Κρήτη στα 1550. Κατά την περίοδο της πατριαρχίας του, ασκούσε άτυπα καθήκοντα ποιμενάρχη της Κρήτης αφού οι βενετικές αρχές απαγόρευαν την παρουσία ορθόδοξων ιεραρχών στο νησί.
Πληροφορίες για την μονή Απεζανών μας δίνει ο Ενετός γιατρός και ιστορικός Ονόριο Μπέλι όταν αναφερόμενος στην επίσκεψή του Απόστολου Παύλου στην περιοχή λέει μεταξύ άλλων πως το μοναστήρι είναι χτισμένο σε τόπο "ωραιότατο και τερπνότατο" και ότι "οι καλόγεροί του είναι προσηνέστατοι και αγαθοί" κι έχουν το "καλύτερο κρασί του κόσμου"!
Κατά την τουρκοκρατία η μονή του Αγίου Αντωνίου δεν γνώρισε την καταστροφή. Λέγεται πως η μονή διέθετε έναν "αχτναμέ", μια έγγραφη δηλαδή συμφωνία ανάμεσα στο μοναστήρι και τους τούρκους η οποία προέβλεπε την προστασία από την καταστροφή και την ερήμωση. Πιθανότατα να μεσολάβησε για την έκδοση αυτού του εγγράφου ο δραγουμάνος Παναγιώτης Νικούσιος που ακολούθησε τους οθωμανούς στην επίθεση κατά της Κρήτης και ο οποίος ήταν μαθητής του παλιού ηγούμενου των Απεζανών, Μελέτιου Συρίγου.
Κατά την επανάσταση του 1821 οι τούρκοι κατέστρεψαν τελικά τη μονή ολοσχερώς. Το 1834 ο Άγγλος περιηγητής  Ρόμπερτ Πάσλεϋ συνάντησε έναν καλόγερο κοντά στη μονή Αρσανίου στο Ρέθυμνο ο οποίος κρατούσε σε ένα κιβώτιο ιερά λείψανα αγίων και του είπε πως επειδή ο ξεσηκωμός είχε καταστρέψει το μοναστήρι του τις Απεζανές, περιέφερε τα λείψανα για να συγκεντρώσει ελεημοσύνες.
Το 1881 η μονή είχε 20 μοναχούς και 10 κοσμικούς, το 1887 13 μοναχούς. Το 1918 είχε 21 μοναχούς ενώ το 1935 η μονή κρίθηκε διατηρητέα..
Η μονή Απεζανών το 1992 είχε 20 μοναχούς.
Το 2020 που την επισκέυτηκα είχε 3 μοναχούς...
(πηγή πληροφοριών: Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης, Νίκος Ψυλάκης)

Οι παραπάνω φωτογραφίες χορηγούνται με άδεια Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Ελλάδα.

Οι μεσαιωνικές Κούρτες....

Οι Κούρτες είναι οικισμός της κοινότητας Ζαρού. Απέχει από το Ηράκλειο 43 χιλιόμετρα και βρίσκεται σε υψόμετρο 390 μέτρων.

Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού συναντάται σε έγγραφο του Δουκικού Ανακτόρου του Χάνδακα το 1377 ό,που αναφέρεται ο G. Michelin, κάτοικος του χωριού Curte ως μάρτυρας σε συμβόλαιο.

Σε ακόμα παλαιότερο έγγραφο του 1302 του συμβολαιογράφου του Χάνδακα Benv. De Brixano, αναφέρεται ο οικισμός Curte Maiorum (Κούρτες «σπουδαιότερες»), οδηγώντας αναπόφευκτα στην υπόθεση πως πρόκειται ουσιαστικά για τον ίδιο οικισμό που πιθανότατα αποτελούνταν από δύο επιμέρους, μεγαλύτερο και μικρότερο.

Το 1577 αναφέρεται από τον Fr. Barozzi στην επαρχία Καινουργίου, στη συνέχεια από τον Καστροφύλακα το 1583 με 172 κατοίκους (την εποχή που ο Ζαρός είχε 266). Η επόμενη αναφορά στον οικισμό είναι το 1630 από τον Βασιλικάτα ενώ στην Τουρκική απογραφή του 1671 αναφέρονται  22 χαράτσα. Στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 στον οικισμό διαμένουν 20 τουρκικές οικογένειες ενώ το 1842 ο Χουρμούζης Βυζάντιος αναφέρει πως στις Κούρτες από τις 63 τουρκικές οικογένειες που διέμεναν, έχουν απομείνει 12 τουρκικές και 1 χριστιανική. Ο ίδιος αναφέρει ότι στον οικισμό υπήρχαν τα ερείπια 4 εκκλησιών!

Στην απογραφή του 1881 οι Κούρτες ανήκουν στον δήμο Ζαρού με 150 τούρκους κατοίκους. Το 1900 ανήκουν στον ίδιο δήμο με 12 τούρκους άρρενες κατοίκους. Το 1920 ο οικισμός αναφέρεται στον αγροτικό δήμο Παλιάμας με 14 κατοίκους, το 1928 στην κοινότητα Ζαρού με 3 κατοίκους, το 1940 με 6 κατοίκους, το 1951 με κανένα κάτοικο, το 1961 με 2 κατοίκους, όπως και το 1971. Το 1981 δεν έχει κανένα κάτοικο.

Το όνομα του οικισμού προέρχεται κατά τον Σπανάκη από το βυζαντινό «κούρτη» και «κώρτη» τα οποία με τη σειρά τους προέρχονται από το λατινικό cohor-tis που ερμηνεύεται ως ο κλειστός τόπος, η αυλή, το ανάκτορο. Στη βυζαντική περίοδο η λέξη είχε την ετυμολογία του κλειστού χώρου, της μάντρας. Σε κάποιες περιοχές μ’ αυτή τη σημασία τη χρησιμοποιούσαν μέχρι πρόσφατα αφού το ρήμα «κουρτίζω» σημαίνει «μαντρίζω τα ζώα» κατά τον Ξανθουδίδη.

Ο Σπανάκης αναφέρει ακόμα πως κόρτη ήταν βυζαντινό στρατιωτικό τάγμα οπότε, λαμβάνοντας υπόψη και τα παραπάνω, υποθέτει πως οι Κούρτες ήταν έδρα στρατιωτικών ταγμάτων, ίσως και ποιμενικές μάντρες.

Οι Κούρτες σήμερα είναι έρημες.

Σώζονται μόνο δύο σπίτια του οικισμού, ένα στη είσοδό του από τη μεριά του δρόμου που οδηγεί στον Ζαρό και ένα στο υψηλότερο σημείο του που κάποιος "μερακλής", είτε απόγονος κάποιου παλιού κατοίκου είτε κάποιος αλλοδαπός, προσπαθεί να αναστήσει τα τελευταία χρόνια με εμφανέστατα τα σημάδια των αλλεπάληλών εργασιών.

Στο μέσο του οικισμού υπάρχει ένας ναός, πιθανότατα αφιερωμένος στην Ανάληψη του Σωτήρος σε πολύ κατάσταση με εμφανή τα σημάδια των μετέπειτα παρεμβάσεων. Ενώ στην είσοδό του κυριαρχεί το χαρακτηριστικό υπέρθυρο που είχαν οι ναοί την πρωίμη βυζαντική περίοδο με την πανέμορφη "πλεκτή" όψη, έχει προστεθεί άγνωστο πότε ένα ακαλαίσθητο τσιμεντένιο υπόστεγο προφανώς για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των πιστών, καταστρέφοντας όμως εντελώς την όψη ενός μνημείου που θα έπρεπε να έχει κατά τη γνώμη μου εντελώς διαφορετική οπτική.

Ένα από τα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση στο εσωτερικό του ναού ήταν μια παράσταση στο τέμπλο που απεικόνιζε τον Άγιο Θεμιστοκλή. Ομολογώ πως ήταν η πρώτη παράσταση του "κατσουνοφόρου" Αγίου με το πρόβατο στην αγκαλιά που συνάντησα ποτέ μου!

Στο οικισμό πέρα από όσα προαναφέρθηκαν, σώζονται μόνο ερείπια σπιτιών, μισογκρεμισμένα ντουβάρια που όμως μαρτυρούν πως στις Κούρτες διέμεναν άνθρωποι εύρωστοι.

Ωστόσο, η επίσκεψή μου σ' αυτόν με μάγεψε...

Τα ερείπια, η εγκατάλειψη έχουν πάντα μια ιστορία να διηγηθούν... 

Φτάνει να έχεις τα αυτιά σου ανοικτά για να την ακούσεις!

Η θέα από τον οικισμό είναι μαγευτική!

Οι παραπάνω φωτογραφίες χορηγούνται με άδεια Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Ελλάδα.